Help
methopo ya tikologo — Sesotho sa Leboa
Ka kgopolo ye e tiilego ya lereo, e ra dithoto ka moka le ditirelo tše re di hwetšago tikologong. Tlhalošo ye ya kakaretšo e tliša mathata bjalo ka ge e akaretša bobedi dilo tša tlhago le batho ka gare ga tikologo. Gomme, e akaretša bobedi dithoto tša tlhago le tša go dirwa ke batho (bona “tekanyetšo ya ekonomi”). Go nolofatša dilo, gantši re bona dithoto tša tlhago bjalo ka methopo ya tikologo. Tše di akaretša moya, meetse, mobu, dibjalo, maswika, diminerale, bobotse bja tlhago bja diponagalo tša naga, le ga ešita ponagalo ye botse ya lewatle. Go lokela boleng ka methopong ye ke tshepetšo ye boima kudu gomme mekgwa ye mmalwa ya go fapanafapana e a šomišwa. E mengwe ke ya ekonomi, mola e mengwe e ela hloko dilo tše di ka se kgomiwego bjalo ka bobotse bja tlhago. Bontši bja methopo ye e hwetšagala ntle le tefelo, eupša go epa gauta le taamane go nyaka tšhelete go tšwa go rena. Ka mo go swanago, thoto ya lebopong ya ponagalo ya lewatle e tura kudu go feta yeo e sego lebopong la lewatle. Tekanyetšo ya methopo ya tlhago ke e nngwe ya dikgopolo tše bohlokwa kudu le ditshepetšo mafapheng a taolo ya tikologo le molao wa tikologo (bona “tekanyetšo ya ekonomi”). Ge go e tla go taba ya go ba mong, methopo ye e re tlišetša mathata a magolo. Ga go na motho goba naga ye e ka tšeago bong bja leratadima, goba dinoka, goba lewatle goba dithaba. Le ge go le bjalo, re hlabolotše magato a go fapanafapana le disestemo go hlaloša bong bja methopo ya tlhago ka gobane re hloka go rarolla dipotšišo tše bohlokwa bjalo ka: “naga ke ya mang?”, “dimenerale ke tša mang ka tlase ga Lefase?”, “e ka ba moagišani wa gago (goba naga ya moagišani) a ka tšhilafatša moya wo o fokago goba meetse a a elelago go tla go wena?”, “naa re ka dumelela moepo go senya tlhago kgauswi le lefelo la tlhago?”, “e ka ba go dula ga batho ba ba se nago lefelo, badiidi le bahloki mafelong a tlhago ao a sa senywago go dumeletšwe?”. Nageng ye nngwe le ye nngwe, ditaba tše di rarollwa go ya ka sestemo ya molao ya naga le maatla (goba thato) a bolaodi go tiiša molao. Dinageng tše di itšego, dileteng goba mafelong, motho – ka molao – ka tlase ga maemo a a itšego a ka ba le “tokelo go” selo bjalo ka ponagalo ya lewatle gomme ga go motho yo a kago aga moago o motelele ka pela ga gagwe go šira ponagalo. Mohuta o tee wa methopo ya tlhago wo o nyakago go bolelwa ka mo go oketšegilego ke wo re o bitšago “tša tlhago”. Tše di akaretša lefaufau, mawatle, methopo ya meetsemahlweka tšeo di beago mollwane go goba go elela go dilete goba dinaga tša go fapanafapana, le mafulong mafelong ao go dulago batho, bjalobjalo. Ga go se setee sa tšona se “e lego” sa motho goba mokgatlo. Di fao go šomišwa ke batho bohle. Ka ge go se na motho yo e lego “tša gagwe”, ga go motho yo a šikarago boikarabelo bja tlhokomelo ya tšhomišo ya tšona. Bontši bja methopo ye e be e dirišwa gampe mengwaga ye makgolokgolo (bona “tirišompe”) ke bohle bao ba e šomišitšego go fihla boemong bja go ka se sa hlokomelwa, bja tshenyo ye e ka se bušetšwego morago goba go phuhlama – ka nnete e bile “masetlapelo a tša tlhago”. Mokgatlo wa tikologo wo o hlomilwego mathomong a bo1960 (bona “ekosentrisime”, “bodudi bja ekolotši”, “mošomo wa ekolotši” le “ratikologo”) o bile gona ka lebaka la masetlapelo a. Tša tšhireletšo ya tikologo le taolo ya tikologo, go beng ga tšona, di katanela go bolokeng “tša tlhago” le go netefatša gore di šomišwa ka tlhokomelo.
