Help
mpshafatšo ya maatla — Sesotho sa Leboa
Maatla a a tšwago go mothopo wo o lego gona go ya go ile goba go mpshafatšwa nako ye kopana bjalo ka diiri goba matšatši. Gomme, mpshafatšo ya maatla – ka teori – e ka se fele. Maatla a mahlasedi a letšatši (mahlasedi a letšatši) a gona letšatši ka letšatši ge letšatši le hlabile gomme a ka šomišwa go ruthetša meetse, go tšhatšhiša dipeteri tšeo di ka neelago mabone a go tlwaelega maatla, goba go apea dijo ka setofo sa go ikgetha sa solar (ešita le sa mmotlolo wa go se ture, sa go dirwa ka gae). Maatla a mahlasedi a letšatši matšatšing a lehono a šomišwa ka go tlwaelega go ralala le lefase go diinstoleišene tša go fapanafapana le didirišwa; tše di tloga go dikhalkhuleita tša ka morabeng, go ya go ditora tša dillathekeng, dikisa tša go bediša meetse, didirišwa tša go apea (ditofo), mabone a ka gae, go ya go neeleng meago ka moka maatla, le tše dingwe tše dintši. Ditekanyetšo fela tša go ka šomiša maatla a mahlasedi a letšatši ke lefelo (dilete tše di itšego, bjalo ka dilete tša diphoulung di amogele mahlasedi a mantši a letšatši dikgweding tše mmalwa tša ngwaga), dilete tša maru le dipula, tšhelete ye ntši ya go reka le go lokela ditlabakelo tša solar (ditefelo tše di godimo ka gobane ditlabakelo le diphanele tša solar di a tura), bjalobjalo. Le ge go le bjalo, ešita le dinageng tša Yuropa tše di amogelago mahlasedi a mannyane a letšatši go feta rena ka mono Afrika Borwa, maatla a mahlasedi a letšatši a šomišwa kudu, gomme metse ka moka le meago e swanetše go lokela diphanele tša solar. Gabotsebotse, kontinente ka moka ya Afrika e amogela mahlasedi a mantši a letšatši mo e lego gore mohlagase wa go fehlwa ka solar o ka ba gona go motho yo mongwe le yo mongwe ka Afrika, eupša tefelo ya diphanele tša solar, diinstoleišene le dipeteri di a tura mo e lego gore dinaga tše ntši tša Afrika di ka se e fihlelele. Dibopego tše dingwe tša mpshafatšo ya maatla ke diphororo tše di fehlago maatla a mohlagase wo o fehlwago ka meetse, maatla a maphoto (mawatleng), le maatla a moya. Mohlagase wo o fehlwago ka meetse o fehlwa mafelong a mmalwa mo Afrika, e lego Letamo la Cahora Bassa kua Mozambique, Letamo la Gariep kua Afrika Borwa, Letamo la Katse kua Lesotho, Letamo la Kariba kua Zimbabwe, phororong ya Ruacana mollwaneng wa magareng ga Namibia le Angola, Diphororo tša Owen kua Uganda, Letamo la Godimo la Aswan kua Egepeta, le matamo a mangwe. Dikarolong tša lefase – bjalo ka Canada, Scandinavia, dikarolo tša USA, dikarolo tša Borwa bja Amerika, le New Zealand – moo meetse e lego a mantši go feta Afrika, mohlagase wa go fehlwa ka meetse ke wona mothopo wo mogolo wa mohlagase. Mohlagase wa moya ke woo o šomišwago ke dipompo tša moya tša go tlwaelega, tšeo e lego tše diketekete ka Afrika. Dithebaene tša moya ke difehli tša mohlagase tša go šoma gabotse kudu, gomme di a fapana ka bogolo go tloga go ye nnyane, thebaene ya ka gae ye nnyane go feta sekotlelo sa satelaete le koloi ya sefatanaga, go ya go “mokgobo wa dithebaene tša moya” tše kgolo tšeo di fehlago mohlagase wo montši woo o abjwago go neteweke ya maatla ka kakaretšo ya naga goba selete. Re na le mokgobo wa dithebaene tše bjalo ka Afrika Borwa, e lego kua Darling kua Kapa Bodikela gomme ye nngwe e sa agwa kua Mossel Bay. Mafokodi a magolo a dithebaene tša moya ke bokgoni bjo bo lekaneditšwego bja dipeteri go ka boloka mohlagase, le lešata le legolo leo le bakwago ke dithebaene ka botšona. Thebaene ya moya e tla ba le thušo ye nnyane kua Tshwane moo lebelo la moya le lego tlase kudu, eupša dileteng tše bjalo ka Kapa Borwa le Bohlabela le Free State, dithebaene tša moya di ka atlega kudu. Maatla a nyuklea gantši a bonwa bjalo ka mothopo wa mpshafatšo ya maatla (bona “maatla a nyuklea”). Ge e le gabotse, seo ga se nnete ka ge plutoniamo le/goba yuraniamo ye e šomišwago e ka se mpshafatšwe, eupša ditekanyo tše bjalo tše nnyane tša materiale o di a šomišwa go fehla mohlagase wo montši moo e lego gore dikabo Lefaseng di ka se felelwe ke mohlagase. Godimo ga fao, “materiale wa ditšhila” o dula o tšweletša maatla ka sebopego sa mahlasedi a kotsi diketekete tša mengwaga mo e lego gore re ka hwetša gore re ka o šomiša bjang gomme ka go realo re telefatša tirišo ya mothopo. Ge e le gabotse, maatla a nyuklea a ka bonwa bjalo ka mothopo wa go ya go ile wa maatla. Go na le, le ge go le bjalo, mabaka a mantši ao a fošagetšego ao a amantšhwago le maatla a nyuklea: la mathomo ke ditshenyagalelo tša godimo, gomme la bobedi ke kotsi ya “kotsi” ye e bakago tšweletšo ya maatla ka sebopego sa mahlasedi a kotsi go “ka dutlela” go tikologo, bjalo ka kua Three Mile Island kua USA, le Chernobyl kua Russia, le polante ya Fukushima kua Japan (bona “ditšhila tše kotsi” le “maatla a nyuklea”). Ka lebaka la dikotsi tše di amantšhwago le dipolante tša maatla a nyuklea le ditšhila tša go tšweletša maatla ka sebopego sa mahlasedi a kotsi, maatla a nyuklea a ka ba le kgonagalo ka dinako ka moka ya ngangišano ye kgolo goba go tsoša dingangišano. (Ela hloko gore go na le palo ya go bonala ya mekgwa ya maatla a fosili ao a ka se gobatšego tikologo, goba bokgole bjo bo itšego, kudukudu dibešeletši – bona “difuele tša fosili”], eupša go fihla ga bjale ditekanyetšo tše di itšego le ditshenyagalelo tša godimo di kgopamišitše sekala go ya go tšhomišo ya difuele tša fosili tša ditšhila, eupša tša go se ture. Dibešeletši ga di a lokela ditikologo tše di hwetšago pula ye nnyane le tša maganata bjalo ka Afrika Borwa, ka gobane ga di na klimate ya go ka di dira gore di atlege.)
