Help
maatla a nukleya — Sesotho sa Leboa
Ka bo1950, maatla a nukleya a tšweletše ka temogo ya setšhaba bjalo ka sebopego sa mokgwa wa maatla, woo o swarelelago gape o hlwekilego (ke go re, ga o bake tšhilafalo ya moya yeo e amanago le phišo ya difosili tša difuele [bona “difosile tša difuele” le “tšhilafalo ya moya”]) gape le tirišo e be e – ka phošo – bonwa e sa ture. (Gopola gore tšwelopele ye kgolo tirišong ya maatla a nyuklea e dirilwe nakong ya Ntwa ya Bobedi ya Lefase [1939-1945] gomme morago ga ntwa dinyakišišo lefapheng le di ile tša tšwela pele. Nakong yeo, maatla a nyuklea e bile tharollo kudu goba sedirišwa se se bego se nyaka bothata.) Tšweletšo ya maatla a nyuklea e šomiša yuraniamo bjalo ka setšweletši. Kelo ye nnyane kudu ya yuraniamo e a hlokega go tšweletša kelo ye kgolo kudu ya maatla. E se kgale go bile molalaleng gore go agwa ga dipolante tša maatla a nyuklea le magato ka moka a bohlokwa a polokego, ke maiteko a go tura kudukudu. Go lahla materiale wa ditšhila wa go tšweletša maatla go hlagiša bothata bjo bogolo bja go swana gape bja go tura. Magato a bohlokwa a a tura, gomme bothata bja ditšhelete bja lefelo la go se ture la go boloka dikelo tše ntši tša maatla a a tšweleditšwego ga sešo bo rarollwe. Ka lebaka la peeletšo ya ditšhelete, tlhabollo ya dipolante tša maatla a nyuklea e lekanyeditšwe go dinaga tše di hlabologilego tša go huma, bjalo ka USA, Canada, dinaga tša Scandinavia, France, Russia le dinaga tše dingwe tša Bodikela bja Yuropa, gape le Japan e beeleditše go agweng le tirišong ya dipolante tša nyuklea. Temošo ye kgolo ya gore dipolante tše di ka hlagiša tšhošetšo ye šoro go setšhaba sa lefelo gape le go tikologo e bile tiragalo ya Polante ya Nyuklea ya Three Mile kua Pennsylvania, USA, ka 1979 ge go palelwa ga polante go ile gwa baka ntšhetšo ya dilo tša go tšweletša maatla tikologong ya kgauswi ya polante. Tiragalo ya bobedi ya go hlobaetša kudu e diragetše ka 1986 ge go palelwa go gogolo le go phuhlama ga nnyane ga polante ya kgale, ye e fetilwego ke nako ya nyuklea ya Chernobyl kua Ukraine (ka nako yeo e be e sa le karolo ya USSR) e ntšhetša kelo ye kgolo ya mahlasedi a dikhemikhale tikologong. Dinyakišišo go kotsi ye ya nyuklea di utolotše gore kelo ya mahlasedi a dikhemikhale ao a ntšhitšwego a be a le makga a lesome (makga a 10) go feta a le a pomo ya nyuklea ao a fedišitšego toropo ya Hiroshima, Japan, mafelelong a Ntwa ya Bobedi ya Lefase. Ka 2011, tiragalo ya tšhišinyego ya lefase gape e ntšhetša nyanyeng dikotsi tše amanago le dipolante tša nyuklea. Tšhišinyego ye maatla kua Japan e bakile “go dutla” ga go tšweletša maatla go tšwa go polante ya mohlagase wa nyuklea ya Fukushima. Le ge e be le seemo se šoro, e se kgale se ile sa laolwa ka gobane Japan e bile le theknolotši ye bohlokwa ya sebjalebjale le go tseba go ka šogana le bothata bjoo. Le ge go le bjalo, go ile gwa gatelela dikotsi tše amanago le maatla a nyuklea. Ge dikotsi di ka thibelwa ka botlalo, ntšhetšo ye e bolokegilego ya ditšhila tša go tšweletša maatla e ka kgonthišišwa gomme dikelo tše kgolo tša ditšhelete tša go aga dipolante di le gona, maatla a nyuklea a ka laetša go ba mokgwa wo mongwe wa kgetho go difosili tša difuele tša go fehla mohlagase gomme lefase ka moka le ka kgona go šomiša maatla a nyuklea, eupša re sa le kgole le phihlelelo yeo.
