Help
dikopano tša boditšhabatšhaba — Sesotho sa Leboa
Go bolela ka go lebanya, e ra gore kopano ye kgolo, ya semmušo (goba komferentshe) ya sehlopha sa dinaga ka kgahlego ye e swanago. Kgahlego ye e swanago e ka ba ya politiki, ya sešole, ya ekonomi, bjalobjalo, gomme go tloga ka seripa sa bobedi sa mengwaga ya bo1900 tikologo e bile ye nngwe ya dikgahlego tše di tshwenyago tša ditšhaba ka moka le dinaga. Dikopano tše mmalwa tša boditšhabatšhaba tša tikologo di bile gona go tloga ka nako yeo. Mokgatlo wa Kopano ya Ditšhaba (UN) o kgatha tema ye kgolo go rulaganyeng le go thušeng dikopano tše ka ditšhelete. Ditiragalong tše, baemedi ba bohlokwa ba dipolitiki le/goba ba thutamahlale ba ba nyakilego go ba ba dinaga ka moka lefaseng ba romilwe go yo fetiša dipono tša dinaga tša bobona mabapi le ditaba tša tikologo. Mabakeng a mantši dihlogo tša dinaga ka bobona ba emela dikgahlego tša dinaga tša gabobona, eupša, go ba gona, ba eletšwa ke sehlopha sa boramahlale le batseta. Ka lebaka la maatla a a filwego baemedi, diphetho ka moka tše di tšewago le go amogelwa (ke gore, go dumelelwa le go saenelwa) di tlama ka semolao dinaga tše di saennego ditumelelano. Ye mengwe ya mekgatlo goba dinaga tše di emetšwego di ka kgetha go se amogele diphetho, gomme, go ba gona, ga ba gapeletšwe go dira bjalo. Bagoketši ba tikologo, dihlopha tša khuetšo (goba dihlopha tša go tliša diphetogo) le mekgatlo ya tikologo ye e sego ya mmušo (NGOs) gantši e ba gona ka bontši dikopanong tše, eupša ditokelo tša yona tša go saena gantši di a thibelwa gomme go amogela ga bona diphetho go ka se tlame semolao naga efe goba efe diphethong tše di tšerwego. Dikopano tše ke menyetla ye bohlokwa kudu go bagoketši ba tikologo, batho ba go tliša diphetogo le diNGO go ka goketša le go kwalakwatša dipono tša bona mabapi le ditaba tša tikologo tšeo di ba amago. Ye mengwe ya mekgatlo ya go tsebalega ya tikologo goba ekonomi goba politiki yeo e sa fetego ke kopano ya boditšhabatšhaba ke Green Peace, Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Tiragalo ya Nyuklea (INEO), Institshute ya Ditekanetšo ya Britain(BSI), Earth Life Africa, Kopano ya Yuropa (EU), Etšentshi ya Tšhireletšo ya Tikologo ya USA (EPA), Mokgatlo wa Tirišano ya Ekonomi le Tlhabollo (OECD), Mokgatlo wa Boditšhatšhaba wa Ditekanetšo (ISO), Komiti ya Boditšhabatšhaba ka ga Tšhireletšo ya Kedišo (ICRP), Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Mawatle (IMO), Sehlopha sa Bašupa (gabjale Baseswai) seo se akaretšago bašupa (goba baseswai) sa go ba le diekonomi tše maatla kudu lefaseng, dinaga tša BRICS (bona “dinaga tše di hlabologago”), Kopano ya Molao wa Lewatle Kopano ya Ditšhaba (UNCLOS), Etšentshi ya Tšhireletšo ya Tikologo ya Kopano ya Ditšhaba(UNEP goba UNEPA), Mokgatlo wa Lefase wa Kgwebišano (WTO), Mokgatlo wa Lefase wa Maphelo (WHO), UNESCO, Sekhwama sa Lefase sa Bophelo bja Lešoka (WWF), Kopano ya Boditšhabatšhaba ka ga Kgwebišano ka Mehuta ye e lego Kotsing (CITES), Mokgatlo wa Afrika Borwa wa Bophelo bja Lešoka le Tikologo (WESSA), le ye mengwe ye mentšintši. Tše dingwe tša dikopano tša go tsebalega tša boditšhabatšhaba tša tikologo ke Pego ya Stockholm ya 1972 moo go tšerwego sephetho sa gore dinaga di swanetše go dirišana go hlabolla molao wa boditšhabatšhaba mabapi le boikarabelo le tefelo ya tšhilafatšo ya tikologo; Kwano ya Maastricht le Dikopano tša Lomé nomoro ya I go ya go IV mafelelong a bo1980 tšeo e bego e le maiteko a go tšwetšapele tirišano ya boditšhabatšhaba mabapi le melao ya tikologo; Kopano ya Ramsar ya 1971 mabapi le tirišano ya boditšhabatšhaba go ka šireletša (bona “mehlaka”); Lenaneotshepedišo la Montreal la 1987, moo tšhomišo ya sekala sa intasteri sa diklorofluorokhapone (CFCs) e ilego ya iletšwa; le Kopano ya Basel ya 1989 yeo e bilego boiteko bja go ka laola dinamelwa tša go tshela mollwane tša go sepetša ditšhila tše kotsi (kudukudu tša tšweletšo ya enetši). Kopano ye tee ya boditšhabatšhaba ya tikologo yeo e phatlaladitšwego kudu (gape mohlomongwe ye kgolo) yeo e ilego ya swarwa e bile Khomferentshe ya Kopano ya Ditšhaba ka ga Tikologo le Tlhabollo (kago tlwaelega e tsebegago bjalo ka “Samiti ya Lefase”) yeo e bego e swaretšwe kua Rio de Janeiro ka 1992 (bona “toka ya tikologo”). Sephetho se bohlokwa se se tšerwego komferentsheng yeo e bile Kopano ka ga Tšhireletšo ya Diphoofolo le Dimela, yeo moragonyana e fetošitšwego le go akaretšwa go tokumente ye bohlokwa, ye e bitšwago Agenda 21. Sebokeng sa khuduthamaga sa Lefase ditherišano tše bohlokwa di thomile mabapi le go lekanyetša dikelo tša khaponetaoksaete le dikese tše di kgonago go swara phišo lefaufaung tšeo dinaga tša go fapanafapana (mebušo le dihlopha tše dingwe tša mmušo) di kago di ntšhetša lefaufaung ngwaga ka ngwaga. Le ge go le bjalo, go bile le tšwelopele ye nnyane ka ge dinaga tša go hloka, tše di hlabologago le tša go huma, tše di hlabologilego di ile tša se fihlelele kwano. Le ge go le bjalo, bjalo ka ge e beilwe tafoleng, taba ye e ile ya se sa phemega goba go thibelwa. E ile ya dira gore go be le komferentshe kua Kyoto, Japan, ka 1997. Moo go ile gwa tšewa sephetho sa gore naga ye nngwe le ye nngwe e tla dumelelwa kelo ye e itšego ya tšhilafalo ya moya ka tsela ya gore naga ye nngwe le ye nngwe e beelwa kelo ya dikese tše di kgonago go swara phišo lefaufaung tšeo di kago ntšhetšwa lefaufaung ngwaga ka ngwaga. Tše di bitšwago “dikelo tša khapone” tšeo di beelwago palo ya dinaga tše di hlabologilego kudu, tša intasteri di ile tša se amogelwe ke dinaga ka moka, ka mo go lemogegago kua USA, Australia, China le India. Gomme ga sa nke di amogele lenaneotshepedišo. Ngwaga wa segopotšo wa bo10 wa Khuduthamaga ya Lefase o be o swaretšwe kua Johannesburg ka 2002, eupša ga go a ba le diphihlelelo tše kgolo bjalo ka ge kopano ye, ntle le go dumela gore dikelo tša khapone tše di beilwego ka 1992 mohlomongwe di be di sa kgonagale. Go tšwa go mehlala ye e boletšwego ka godimo, go molaleng gore lentšu “kopano” gantši le tšeelwa legato ke “tsebagatšo”, “khuduthamaga”, “tumelelano”, “kwano” goba “lenaneotshepedišo”, gomme e ka ba le le gakantšhago. Go šišinywa gore lentšu “kopano” le beelwe go hlaloša kopano ya kgonthe, go ngangišano le go dira diphetho, mola mantšu a mangwe a beetšwe go hlaloša direkhoto tša diphetho tše di tšerwego dikopanong. (Bona “mananeotshepedišo a boditšhabatšhaba”.)
